عطر را بهتر بشناسیم

عطر، ترکیبی‌ است معطر از اسانس‌ها، تثبیت‌کننده‌ها و محلول‌های شیمیایی که به بدن انسان، حیوان، غذا، اشیا و محل زندگی رایحه‌ای خوش می‌بخشد. متن‌های باستانی و حفاری‌های تاریخی استفاده از عطر را در تمدن‌های اولیه نشان می‌دهند. با ورود وانیلین و کومارین در ترکیب عطرها از اواخر قرن ۱۹ عطرسازی/فروشی مدرن شروع شد و بدین ترتیب دیگر تنها عناصر طبیعی سازنده عطرها نبودند.

پیشینه

در تاریخچه پیدایش عطرها کلمه انگیسی عطر یا perfume از کلمه لاتین perfumare آمده است. عطرسازی، از بین‌النهرین و مصر آغاز شد و توسط رومی‌ها و پارس‌ها خالص‌تر شد.

عطرسازی از هزاره دوم قبل از میلاد، در لوحی باستانی با خط میخی اولین شیمی‌دان تاریخ را بانویی به نام تاپوتی معرفی کرده است. وی گل‌ها را تقطیر می‌کرد و با روغن، وج و دیگر ترکیبات معطر مخلوط می‌کرد و در نهایت با گذراندن از صافی مدت‌ها ساکن نگه‌شان می داشت. در هندوستان، عطرسازی/فروشی از زمان تمدن دره سند (دوران اوج: ۲۶۰۰-۱۹۰۰ پیش از میلاد) آغاز شد. به یکی از اولین روغن‌های گرفته شده از گل در کتاب‌ سوشروتا سمهیتا و چاراکا سمهیتا اشاره شده است.

باستان‌شناسان در سال ۲۰۰۴-۲۰۰۵ میلادی عطرهایی را در پایرگوسِ قبرس پیدا کردند که به گفته آنها، قدیمی‌ترین‌های موجود هستند و قدمتشان به ۴۰۰۰ سال قبل برمی‌گردد. آنها در حدود ۶۰ بطری در کارخانه‌ای به وسعت ۴۰۰۰ مترمربع پیدا شدند. در دوران باستان، مردم همچون گل‌ها از گیاهان دارویی و ادویه‌هایی مثل بادام، گشنیز، مورد، مخروط و ترنج نیز استفاده می‌کردند. در قرن ۹، ابویوسف یعقوب بن اسحاق کندی، شیمیدان غرب، کتابی با نام شیمی عطرها دارد که طرز تهیه صدها روغن و رایحه معطر را در آن می‌توان پیدا کرد. همچنین ۱۰۷ راهکار برای ساخت عطر و وسایل مورد نیاز را شامل می شود.

امروزه برای گرفتن روغن از گل‌ها از روندی استفاده می‌شود که شیمیدان ایرانی، ابن سینا آن را معرفی کرده بود. وی اولین آزمایشش را با گل رز انجام داد. تا رسیدن به نتیجه مطلوب، روغن‌های به‌دست آمده مقداری از گیاهان و برگ گل‌ها را شامل می‌شد. گلاب عطری لطیف داشت و سریعا به محبوبیت دست یافت. هر دو روش استفاده از عناصر خام و گرفتن روغن، بر روی عطرسازها و شیمیدان‌های غربی موثر بود.

هنر عطرسازی/فروشی در غرب از سال ۱۲۲۱ از طریق راهبی در باسیلیکای سنت ماریا نولای ایتالیا شناخته شد. در سال ۱۳۷۰ میلادی، مردم مجار به دستور ملکه الیزابت مجارستان، روغن‌ها معطر را با الکل مخلوط کردند. هنر عطرسازی و عطر فروشی در دوره رنسانس در ایتالیا رونق یافت. در قرن ۱۶ میلادی رنه فلورنتین، عطرساز خصوصی کاترین مدیچی ترکیبات ایتالیایی را به فرانسه برد. آزمایشگاه وی از طریق راهی مخفی داخل آپارتمانش قابل دسترس بود تا هیچ یک از فرمول ها و ترکیباتش فاش نشود. به لطف رنه، فرانسه سریعا به یکی از قدرتمندترین مراکز عطر و لوازم آرایشی اروپا بدل شد. کشت و زراعت گل‌ها برای ساخت عطرها که در قرن ۱۴ میلادی شروع شده بود، به یکی از اساس‌ترین صنعت‌ها در جنوب فرانسه تبدیل شد.

بین قرن‌های ۱۶ و ۱۷ میلادی، عطر پوششی بود که افراد ثروتمند و توانمند به علت نداشتن حمام منظم، برای پوشاندن بوی بدنشان از آن استفاده می‌کردند. می‌توان گفت علت اصلی به وجود آمدن و رشد این صنعت مورد یاد شده بود. در سال ۱۹۶۳ میلادی، آرایشگر ایتالیایی، جوانی پائولو فمینیس عطری به نام Aqua Admirabilis را ساخت که ما امروزه با نام ادکلن آن را می‌شناسیم. برادرزاده‌اش جوانی ماریا فارینا، در سال ۱۷۳۲ میلادی کار عمویش را ادامه داد. در قرن ۱۸ میلادی، منطقه گرسِ فرانسه، سیسلی و کالابریای ایتالیا به کاشت گیاهان معطر مشغول شدند تا صنعت عطرسازی با عناصر طبیعی را جلو ببرند. امروزه نیز ایتالیا و فرانسه مرکز طراحی و تجارت عطر هستند.

دسته بندی محلول‌ها
انواع عطرها میزان تمرکز ترکیبات معطر در یک حلال را نشان می‌دهند. بهترین حلال اتانول و یا ترکیبی از آب و اتانول است. تقسیم‌بندی عطرها به نحوه‌های مختلفی انجام می‌شود. شناخت کلی در مورد انواع عطر و ادکلن، غلظت و ماندگاری یک عطر وابسته به نوع، غلظت و ماندگاری ترکیبات معطر و یا روغنش است. هرچه درصد ترکیبات معطر بالا رود رایحه‌ای ماندگارتر و بیشتر دارد. تعریف‌هایی برای معرفی غلظت عطرها و درصد روغن در محصول نهایی‌ وجود دارد. برخی از معروف‌ترینشان به شرح زیر هستند:

• Parfum یا extrait یا همان عطر: از ۱۵ تا ۴۰ درصد ترکیبات معطر تشکیل شده است.
• Esprit de Parfum: از ۱۵ الی ۳۰ درصد ترکیبات معطر تشکیل شده است.
• Eau de Parfum: از ۱۰ الی ۲۰ درصد ترکیبات معطر تشکیل شده است.
• Eau de Toilette: از ۵ الی ۱۵ درصد ترکیبات معطر تشکیل شده است.
• Eau de Cologne: از ۳ الی ۸ درصد ترکیبات معطر تشکیل شده است.
• Splash/Mist/Veil: از کمتر از ۳ درصد ترکیبات معطر تشکیل شده است.

نام ادکلن cologne به دلیل داشتن معانی گوناگون افراد را دچار سردرگمی می‌کند. اولین و قدیمی‌ترین معنی‌اش به عطرهایی با بوی تازه بر پایه مرکبات که از لیمو، گل‌ها و عناصر چوبی گرفته می شود، اتلاق می‌شود. این ترکیب اولین بار در قرن ۱۸ میلادی در شهر Cologne آلمان ساخته شد. این نوع ادکلن کلاسیک معمولا هم برای مردان مناسب هستند و هم زنان.

در قرن ۲۰ میلادی، دومین مفهوم برای این کلمه پیدا شد. کمپانی های تولید عطر شروع به ارائه عطرهایی سبک‌تر با بوی کمتر کردند. با اینکار مخاطب بیشتری برای محصولاتشان پیدا کردند. برای مثال، کمپانی گرلن Guerlain ادکلنی از عطر Shalimar را معرفی کرد. برخلاف ادکلن‌های کلاسیک این مدل‌های جدید سبک‌تر و شامل درصد کمتری از ترکیبات معطر بودند. در حال حاضر مدل ادکلن عطرها رقیق‌ترین از هر عطر هستند.

در نهایت، کلمه ادکلن وارد زبان انگلیسی شد و بطور عمومی و فراگیر به عطرهایی اتلاق شد که توسط مردان استفاده می شوند. حتی ممکن است فردی از Eau de Toilette استفاده کند و به دلیل معنی رایج بگوید که از ادکلن استفاده کرده است. این معضل در ارتباط با Perfume نیز بوجود آمده است و به تمامی عطرهای زنانه این کلمه و یا همان عطر گفته می شود.

ادوکلن‌های کلاسیک ابتدا در اروپا و در قرن ۱۷ میلادی مورد استفاده قرار گرفتند. اولین عطری که بعنوان Parfum (شامل درصد بالایی از ترکیب‌های معطر) به بازار عرضه شد، متعلق به کمپانی گرلن در سال ۱۸۸۹ میلادی بود که Jicky نام گرفت. پس از آن Eau de Toilette روانه بازار شد و در نهایت Eau de Parfumها در حدود دهه ۱۹۷۰ میلادی معرفی شدند که در دهه ۱۹۸۰ نیز محبوبیت پیدا کردند.